Japanse schaaf afstellen

De Japanse schaaf is een bijzonder stuk gereedschap dat al eeuwenlang gebruikt wordt door Japanse houtbewerkers. Het werken met de Japanse schaaf is een bijzondere ervaring, vooral door de uitzonderlijke precisie die het instrument biedt. Een goed afgestelde schaaf produceert flinterdunne schaafkrullen, en wie enige ervaring met het gereedschap heeft, zal in staat zijn om over de hele lengte van een oppervlak één ononderbroken krul af te schaven. Nabewerking zal dan ook niet vaak nodig zijn.

Het kan enige oefening vergen om het blok, de bek en de beitel exact in de juiste vorm te krijgen, zeker voor de westerse houtbewerker die nog niet veel ervaring heeft met Japans gereedschap. Het resultaat is die moeite echter meer dan waard. Daarom geven wij hieronder een korte handleiding voor het gebruik en onderhoud van een Japanse schaaf, waarmee iedereen van dit bijzondere instrument kan profiteren.

Het schaafblok klaarmaken

Na de aanschaf is een Japanse schaaf nog niet direct klaar voor gebruik – integendeel. Het fijnzinnig ontworpen stuk gereedschap moet worden bewerkt en aangepast. Allereerst is het belangrijk dat het schaafblok wordt aangepast aan het schaafmes en de keerbeitel die erin geplaatst moeten worden. Bij de productie van het schaafblok is dit al eens gebeurd, maar het hout is vaak van vorm veranderd door de wisselende klimatologische omstandigheden tijdens de productie en het vervoer, waardoor de messen niet meer perfect zullen passen.

Om het schaafblok aan het schaafmes aan te passen, moet eerst het schaafmes uit het blok gehaald worden. Dit doe je door afwisselend links en rechts op hoek tussen de achter- en bovenkant van het blok te slaan met een hamertje. Houd intussen een vinger op het mesje, zodat het niet kan wegschieten. Nadat je het uit het blok verwijderd hebt, kleur je het schaafmes met een zacht potlood of een langzaam drogende viltstift. Vervolgens plaats je het weer terug in het blok, klop je het voorzichtig aan en verwijder je het weer op de hierboven beschreven wijze. Overal waar nu potlood of stift te zien is, is het blok te krap. Schraap deze plekjes glad en herhaal de procedure, tot de gleuf ruim genoeg is voor het mesje, met wat speling aan beide kanten.

Iets te veel weggehaald? Geen probleem: lijm dan gewoon een dun stuk karton tegen het bed van de schaaf!

De zool van de schaaf rechtmaken

Wanneer het hout door temperatuur- en vochtigheidswisselingen vervormt, heeft dit ook gevolgen voor de vlakheid van de zool. Gelukkig is ook hier eenvoudig te testen of er iets bijgewerkt moet worden. Wrijf een perfect glad oppervlak – zoals een glasplaat of een spiegel – in met inkt en haal de schaaf eroverheen (met het schaafmes op zijn plaats, maar zonder dat het aan de onderkant uitsteekt). De hoge plekken die gekleurd worden, schraap je dwars op de nerf glad met bijvoorbeeld een schraapstaaf. Herhaal dit proces tot de zool volledig glad is.

De keerbeitel plaatsen

De keerbeitel breekt houtvezels, zodat die niet al scheuren voor ze door het mesje worden losgesneden. Het is hierbij belangrijk dat de keerbeitel exact op het mesje past, anders kunnen er houtkrullen vastlopen in de opening, waardoor het schaven zwaarder en minder nauwkeurig gaat.

Wanneer er in de bek van de schaaf te weinig ruimte is voor de keerbeitel, kan het hout worden bijgewerkt op de manier waarop dat ook bij het mesje gebeurt. De keerbeitel wordt vervolgens zo geplaatst dat hij klem komt te zitten onder de metalen pen die door de bek heen gestoken is. Natuurlijk is het hierbij belangrijk dat het al eerder geplaatste schaafmes daarbij niet van zijn plaats komt.